วาฬกมฺพลนฺติ อสฺสวาเลหิ กตกมฺพลํฯ อุลูกปกฺขิกนฺติ อุลูกปกฺขานิ คนฺเถตฺวา กตนิวาสนํฯ อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุตฺโตติ อุกฺกุฏิกวีริยํ อนุยุตฺโต, คจฺฉนฺโตปิ อุกฺกุฏิโกว หุตฺวา อุปฺปติตฺวา อุปฺปติตฺวา คจฺฉติฯ กณฺฏกาปสฺสยิโกติ อยกณฺฏเก วา ปกติกณฺฏเก วา ภูมิยํ โกฏฺเฏตฺวา ตตฺถ จมฺมํ อตฺถริตฺวา ฐานจงฺกมาทีนิ กโรติฯ เสยฺยนฺติ สยนฺโตปิ ตตฺเถว เสยฺยํ กปฺเปติฯ ผลกเสยฺยนฺติ รุกฺขผลเก เสยฺยํฯ ถณฺฑิลเสยฺยนฺติ ถณฺฑิเล อุจฺเจ ภูมิฐาเน เสยฺยํฯ เอกปสฺสยิโกติ เอกปสฺเสเนว สยติฯ รโชชลฺลธโรติ สรีรํ เตเลน มกฺขิตฺวา รชุฏฺฐานฏฺฐาเน ติฏฺฐติ, อถสฺส สรีเร รโชชลฺลํ ลคฺคติ, ตํ ธาเรติฯ ยถาสนฺถติโกติ ลทฺธํ อาสนํ อโกเปตฺวา ยเทว ลภติ, ตตฺเถว นิสีทนสีโลฯ เวกฏิโกติ วิกฏขาทนสีโลฯ วิกฏนฺติ คูถํ วุจฺจติฯ อปานโกติ ปฏิกฺขิตฺตสีตุทกปาโนฯ สายํ ตติยมสฺสาติ สายตติยกํฯ ปาโต, มชฺฌนฺหิเก, สายนฺติ ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ ปาปํ ปวาเหสฺสามีติ อุทโกโรหนานุโยคํ อนุยุตฺโต วิหรตีติฯ

ตโปปกฺกมนิรตฺถกตาวณฺณนา

[397] อถ ภควา สีลสมฺปทาทีหิ วินา เตสํ ตโปปกฺกมานํ นิรตฺถกตํ ทสฺเสนฺโต – ‘‘อเจลโก เจปิ กสฺสป โหตี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อารกา วาติ ทูเรเยวฯ อเวรนฺติ โทสเวรวิรหิตํฯ อพฺยาปชฺชนฺติ โทมนสฺสพฺยาปชฺชรหิตํฯ

[398] ทุกฺกรํ, โภ โคตมาติ อิทํ กสฺสโป ‘‘มยํ ปุพฺเพ เอตฺตกมตฺตํ สามญฺญญฺจ พฺรหฺมญฺญญฺจาติ วิจราม, ตุมฺเห ปน อญฺญํเยว สามญฺญญฺจ พฺรหฺมญฺญญฺจ วทถา’’ติ ทีเปนฺโต อาหฯ ปกติ โข เอสาติ ปกติกถา เอสาฯ อิมาย จ, กสฺสป, มตฺตายาติ ‘‘กสฺสป ยทิ อิมินา ปมาเณน เอวํ ปริตฺตเกน ปฏิปตฺติกฺกเมน สามญฺญํ วา พฺรหฺมญฺญํ วา ทุกฺกรํ สุทุกฺกรํ นาม อภวิสฺส, ตโต เนตํ อภวิสฺส กลฺลํ วจนาย ทุกฺกรํ สามญฺญ’’นฺติ อยเมตฺถ ปทสมฺพนฺเธน สทฺธิํ อตฺโถฯ เอเตน นเยน สพฺพตฺถ ปทสมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพฯ

[399] ทุชฺชาโนติ อิทมฺปิ โส ‘‘มยํ ปุพฺเพ เอตฺตเกน สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา โหตีติ วิจราม, ตุมฺเห ปน อญฺญถา วทถา’’ติ อิทํ สนฺธายาหฯ อถสฺส ภควา ตํ ปกติวาทํ ปฏิกฺขิปิตฺวา สภาวโตว ทุชฺชานภาวํ อาวิกโรนฺโต ปุนปิ – ‘‘ปกติ โข’’ติอาทิมาหฯ ตตฺราปิ วุตฺตนเยเนว ปทสมฺพนฺธํ กตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

สีลสมาธิปญฺญาสมฺปทาวณฺณนา

[400-401] กตมา ปน สา, โภ โคตมาติ กสฺมา ปุจฺฉติฯ อยํ กิร ปณฺฑิโต ภควโต กเถนฺตสฺเสว กถํ อุคฺคเหสิ, อถ อตฺตโน ปฏิปตฺติยา นิรตฺถกตํ วิทิตฺวา สมโณ โคตโม – ‘‘ตสฺส ‘จายํ สีลสมฺปทา, จิตฺตสมฺปทา, ปญฺญาสมฺปทา อภาวิตา โหติ อสจฺฉิกตา, อถ โข โส อารกาว สามญฺญา’ติอาทิมาหฯ หนฺท ทานิ นํ ตา สมฺปตฺติโย ปุจฺฉามี’’ติ สีลสมฺปทาทิวิชานนตฺถํ ปุจฺฉติฯ อถสฺส ภควา พุทฺธุปฺปาทํ ทสฺเสตฺวา ตนฺติธมฺมํ กเถนฺโต ตา สมฺปตฺติโย ทสฺเสตุํ – ‘‘อิธ กสฺสปา’’ติอาทิมาหฯ อิมาย จ กสฺสป สีลสมฺปทายาติ อิทํ อรหตฺตผลเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ อรหตฺตผลปริโยสานญฺหิ ภควโต สาสนํฯ ตสฺมา อรหตฺตผลสมฺปยุตฺตาหิ สีลจิตฺตปญฺญาสมฺปทาหิ อญฺญา อุตฺตริตรา วา ปณีตตรา วา สีลาทิสมฺปทา นตฺถีติ อาหฯ

สีหนาทกถาวณฺณนา

[402] เอวญฺจ ปน วตฺวา อิทานิ อนุตฺตรํ มหาสีหนาทํ นทนฺโต – ‘‘สนฺติ กสฺสป เอเก สมณพฺราหฺมณา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อริยนฺติ นิรุปกฺกิเลสํ ปรมวิสุทฺธํฯ ปรมนฺติ อุตฺตมํ, ปญฺจสีลานิ หิอาทิํ กตฺวา ยาว ปาติโมกฺขสํวรสีลา สีลเมว, โลกุตฺตรมคฺคผลสมฺปยุตฺตํ ปน ปรมสีลํ นามฯ นาหํ ตตฺถาติ ตตฺถ สีเลปิ ปรมสีเลปิ อหํ อตฺตโน สมสมํ มม สีลสเมน สีเลน มยา สมํ ปุคฺคลํ น ปสฺสามีติ อตฺโถฯ อหเมว ตตฺถ ภิยฺโยติ อหเมว ตสฺมิํ สีเล อุตฺตโมฯ กตมสฺมิํ? ยทิทํ อธิสีลนฺติ ยํ เอตํ อุตฺตมํ สีลนฺติ อตฺโถฯ อิติ อิมํ ปฐมํ สีหนาทํ นทติฯ